‘Leerlingen ontwikkelen zich in vliegende vaart’
In het leerteam van Thebe Thuizorg leren bbl- en bol-leerlingen van verschillende niveaus van en met elkaar. Samen met hun vijf werkbegeleiders hebben zij zo’n 65 thuiszorgcliënten van de Tilburgse wijk Korvel onder hun hoede. TvV liep een ochtend mee.
Donderdagmorgen, even voor half tien. Nadia Dama (30) parkeert haar fiets voor de arbeiderswoning van het echtpaar Schollekens en belt aan. Mevrouw laat haar binnen in de huiskamer, die behangen is met oude en nieuwe familieportretten. Op het dressoir staat een foto waarop vier generaties Schollekens te bewonderen vallen, een kruisbeeld hangt boven de deur. Langs de trap is een traplift geïnstalleerd. ‘Naar boven lopen gaat helaas niet meer’, zegt mevrouw Schollekens berustend, ‘maar we redden ons nog best. Met wat hulp kunnen we gelukkig nog zelfstandig wonen.’ Sinds een paar jaar kampt mijnheer Schollekens (90) met hartproblemen en heeft hij assistentie nodig bij de dagelijkse lichaamsverzorging. En dus helpt Nadia mijnheer eens per week in de douche, de andere dagen wast ze hem aan de gootsteen in de keuken. ‘Hebt u er weer zin in, vandaag?’, vraagt ze monter. ‘Nou, dat zal ik wel moeten, hè?’, lacht mijnheer Schollekens. Nadia kijkt in de overdrachtsmap. ‘O, ik lees dat u een wondje hebt?’ ‘Ja’, antwoordt mijnheer Schollekens, ‘op mijn elleboog.’ ‘Dan verzorg ik dat eerst even’, zegt Nadia. Ze loopt naar het dressoir en pakt er zelfverzekerd pleisters en gaasjes uit. Ook legt ze de schone kleren van mijnheer Schollekens klaar in de keuken en maakt ze een teiltje sop, terwijl mijnheer Schollekens zelf zijn hemd uittrekt. Het is duidelijk te zien: aankomend verzorgende Nadia Dama houdt van haar werk.
Arbeidsovereenkomst
Toch was Nadia een paar jaar eerder nog schoonheidsspecialiste. Toen zij in 2005 naar Nederland verhuisde vanwege haar huwelijk, besloot zij echter dat ze iets anders wilde. ‘In Marokko had ik mijn oma verzorgd en dat gaf me veel voldoening’, vertelt Nadia. ‘Daarom meldde ik mij vlak na de geboorte van mijn dochter bij ROC Tilburg. Ik schreef me in voor de opleiding verzorgende IG, niveau 3, beroepsbegeleidende leerweg.’ Nadia trad als leerling in dienst bij Thebe Thuiszorg, onderdeel van Thebe, een organisatie die in West- en Midden-Brabant thuiszorg, kraamzorg, jeugdgezondheidszorg, huishoudelijke zorg en diverse andere vormen van ADL-hulp, verpleging en ondersteuning biedt. Bij de organisatie worden veel aankomende zorgprofessionals opgeleid. Maar de wijze waarop dat bij Nadia gebeurt, is in de thuiszorg vrij uniek: ze maakt deel uit van een leerteam. ‘We zijn om verschillende redenen met deze nieuwe manier van opleiden gestart’, vertelt manager Clasine Schraa van Thebe. ‘Om te beginnen wilden we ons opleidingsbeleid vernieuwen en zelf vakinhoudelijk meer invulling geven aan de opleidingen. Ook dachten we dat we méér uit individuele leerlingen konden halen als we onze begeleiding anders zouden inrichten. Bovendien wilden we graag meer stage- en leerwerkplekken creëren. Dat kan allemaal met een leerteam.’
Van elkaar leren
Het leerteam ging in september 2009 van start. Het bestaat (inclusief Nadia) uit vijf leerlingen van de beroepsbegeleidende leerweg (bbl), zes leerlingen van beroepsopleidende leerweg (bol) en één hbo-student. Bbl-leerlingen zijn in dienst van Thebe en krijgen een salaris, de bol-leerlingen en hbo’er lopen stage en krijgen hiervoor een vergoeding. De niveaus 2, 3, 4 en 5 zitten bij elkaar in het team. ‘Dergelijke gemengde leerteams bestonden in Nederland nog helemaal niet’, vertelt Clasine, die het leerteam aanstuurt. ‘Toch hebben wij er bewust voor gekozen. Wij geloven dat leerlingen van de beide leerwegen en van verschillende niveaus veel van elkaar kunnen leren.’ Nadia: ‘Dat klopt wel. Als ik een vraag heb, kan ik terecht bij mijn collega’s. Meestal kunnen zij me goed helpen. En als zij iets niet weten, vraag ik het aan een van de vijf werkbegeleiders van het leerteam. Die zijn super enthousiast en gemotiveerd om ons te ondersteunen.’ ‘Daar zijn wij dan ook speciaal op geselecteerd’, lacht werkbegeleider en wijkverpleegkundige Antigonè Jonkers. ‘Zelf word ik trouwens ook gecoacht: door onze praktijkopleider Hanny Houben. Zij maakt eveneens deel uit van ons leerteam en houdt het leerproces van werkbegeleiders en leerlingen in de gaten. Bovendien is ze verantwoordelijk voor de contacten met de scholen: ROC Tilburg, Fontys Hogescholen en Avans Hogescholen.’ Namens de School voor Gezondheidszorg van ROC Tilburg zitten verder nog tutor Jos van Vessem en branchecoördinator Odile von Heyden in het leerteam. De School voor Gezondheidszorg verzorgt vanuit twee locaties (in Tilburg en Waalwijk) met ongeveer honderd docenten het onderwijs aan zorgleerlingen van niveau 2, 3 en 4 en is daarmee in de regio een grote leverancier van startende zorgprofessionals.
Verschillende gezichten
In totaal zijn de twaalf leerlingen van het leerteam en hun vijf werkbegeleiders verantwoordelijk voor ongeveer 65 cliënten uit Korvel. Iedereen heeft zoveel mogelijk vaste cliënten. ‘Toch krijgen de cliënten door deze manier van opleiden meer mensen over de vloer dan bij de traditionele aanpak’, zegt Antigonè. ‘De bedoeling van een leerteam is dat leerlingen grotendeels in de praktijk de beroepscompetenties leren. De werkbegeleiders nemen de bol’ers daarom de eerste periode op sleeptouw. Ze doen de werkzaamheden bij de cliënten voor; de bol-leerlingen doen het na en krijgen stap voor stap meer zelfstandigheid. Soms gaan bbl’er en bol’er samen op stap. We hebben ervoor gekozen in het leerteam geen eerstejaars bbl’ers op te nemen, zodat zij de bol-leerlingen desgewenst ook kunnen ondersteunen. Totdat de bol-leerlingen helemaal alleen aan de slag kunnen bij de cliënt. Natuurlijk moesten sommige cliënten eerst wennen aan al die verschillende gezichten, maar de meesten zijn uiteindelijk heel positief. De leerlingen doen dan ook hun stinkende best en geven de cliënten veel aandacht – misschien wel meer dan zorgverleners die dit werk al jaren doen. Verder vinden sommige cliënten het leuk om een steentje te kunnen bijdragen aan de opleiding van de leerlingen. Dan nemen ze bijvoorbeeld op eigen initiatief een deel van een medicijnenbijsluiter door met een leerling.’
De beoordeling van de leerlingen gebeurt ook in de praktijk. Zo leggen leerlingen van ROC Tilburg bijvoorbeeld “proeven van bekwaamheid” af, waarin ze aan de werkbegeleider – en soms ook aan een docent van school – moeten laten zien dat ze bepaalde competenties beheersen. ‘De bijdrage van de cliënten aan zo’n proeve is natuurlijk wezenlijk. En dat doet goed’, aldus Antigonè.
Weekindeling
Doordat het leerteam bol- en bbl-leerlingen én een hbo-student omvat, is niet iedereen tegelijkertijd aanwezig bij Thebe. ‘Zelf werk ik iedere maandag tot en met donderdagochtend’, vertelt Nadia. ‘Op vrijdag ga ik de hele dag naar het ROC. Maar voor sommige van mijn collega’s ziet de weekindeling er heel anders uit.’ Om ervoor te zorgen dat de leerlingen van het leerteam toch daadwerkelijk samen leren, volgt iedereen op dinsdagmiddag vier uur onderwijs bij Thebe. De leerlingen krijgen dan klinische lessen, casusbesprekingen en huiswerkbegeleiding-op-maat. ‘Deze lessen zijn vooral bedoeld om de integratie van theorie en praktijk te bevorderen’, vertelt Odile ‘De leerlingen kunnen bijvoorbeeld een casus inbrengen; iets waar ze in hun werk tegenaan lopen. De tutor bespreekt deze gevallen en geeft aan hoe leerlingen van diverse niveaus ermee om kunnen gaan.’
In de praktijk bleek overigens dat het best moeilijk is om deze lessen op een goede manier gestalte te geven, merkten Odile en Clasine. ‘Het was lastig om aan de wensen van alle leerlingen tegemoet te komen – de bbl’ers wilden bijvoorbeeld meer theoretische verdieping. Ook kan de afstemming tussen tutor en werkbegeleiders nog beter’, denkt Odile. ‘Naar de invulling van dit onderdeel gaan we daarom nauwkeuriger kijken, voordat de volgende leerteams in september 2010 beginnen.’
Eigen kweek
Want er komen nog twee leerteams bij. ‘De ervaringen die we tijdens dit eerste jaar hebben opgedaan zijn dusdanig positief, dat we in het schooljaar 2010-2011 met drie leerteams starten’, vertelt Clasine. ‘Het blijkt dat we door deze aanpak sneller meer leerlingen succesvol kunnen opleiden. Ik heb nog nooit mensen zich zo razend snel zien ontwikkelen als juist de leden van dit leerteam. Dat geldt niet alleen voor de leerlingen, maar ook voor de werkbegeleiders. Eén van de werkbegeleiders is door het team zelfs zo geprikkeld dat ze zelf een opleiding op niveau 4 gaat doen! Wat de leerlingen betreft: in het team is iedereen in beeld, dus komt alles boven tafel. Mede daardoor wordt het leerrendement verhoogd.’ Antigonè: ‘In het leerteam moeten leerlingen zichzelf profileren. Ze verrichten zorgtaken, zitten vergaderingen voor, helpen bij de planning, voeren administratieve taken uit en onderhouden soms contacten met andere zorgverleners en familieleden van de cliënt. Daardoor groeien ze snel. Als begeleider zie je veel vlugger wat iemand in haar mars heeft; wat zij al beheerst en waar nog extra aandacht nodig is. Daar kun je dan gericht op inspelen, zodat mensen hun functioneren heel gauw kunnen verbeteren.’ Odile: ‘Door de samenwerking rondom het leerteam zijn we er als scholen en thuiszorgorganisatie bovendien in geslaagd onderwijs en praktijk beter op elkaar af te stemmen. We wisselen meer uit; er is meer deskundigheidsbevordering. Kortom: alle reden om door te gaan!’
De leerteams moeten in het vervolg wel uit eigen zak worden betaald. ‘Voor het eerste jaar hadden we een subsidie gekregen van kenniscentrum Calibris. Maar die is helaas op’, constateert Clasine spijtig. ‘Toch gaan we door. Weliswaar zijn door de intensieve begeleiding van de leerlingen de kosten bij leerteams relatief hoog, maar dat geldt ook voor de opbrengsten. Meer leerlingen halen de eindstreep. En na het behalen van hun diploma komen drie bol’ers uit het leerteam bij ons in dienst als oproepkracht en eentje voor vast. Ook dat is natuurlijk pure winst.’
Vanwege privacyoverwegingen zijn de namen van de patiënten gefingeerd.
Eerbied en aandacht
Vier keer per week gaat Nadia ’s morgens langs bij mevrouw Bertens (79) om haar te helpen met douchen en het aantrekken van haar steunkousen. ‘Sinds ik een half jaar terug een lichte beroerte kreeg, kan ik niet alles meer zelf’, vertelt mevrouw. ‘Daarom heeft mijn dochter Thebe Thuiszorg ingeschakeld. En ze heeft me geabonneerd op de Maaltijdservice. Elke dag wordt mijn warme eten gebracht. Prima; ik was zelf toch al nooit zo’n keukenprinses! Met Nadia heb ik echt een leuk contact. Ik vind het altijd heerlijk als ze er is. Ze is zo vrolijk: ze lacht al als ze binnenkomt. En ze doet haar werk met eerbied en aandacht. Nadia vergeet nooit iets; ze denkt overal aan. Maar over haar collega’s ben ik ook dik tevreden, hoor! Ik heb het eens nageteld: in totaal komen er zeven mensen van Thebe bij mij over de vloer. Over het algemeen doen zij hun werk perfect. Toen ik laatst een evaluatieformulier moest invullen, heb ik overal een 9 onder gezet. Want ik heb niets te klagen.’
Blijven ontwikkelen
Bbl-leerlinge Jolanda Molthoff (38) heeft de smaak van het studeren goed te pakken. ‘Toen de kinderen klein waren, ben ik in de huishoudelijke zorg begonnen’, vertelt ze. ‘Maar dan mag je de mensen niet helpen als zij bijvoorbeeld naar de wc moeten. Dat vond ik frustrerend. Daarom besloot ik door te leren. Eerst werd ik verzorgende, maar toen ik geïnteresseerd raakte in de complexe zorg – en al het regelwerk eromheen – besloot ik nog verder te leren. Deze week krijg ik mijn diploma: ik ben nu verpleegkundige niveau 4. Het afgelopen jaar maakte ik deel uit van het leerteam. Daarbinnen heb ik onder meer bol-leerlinge Sofie begeleid als onderdeel van mijn opleiding. Hartstikke leuk! Toch wil ik nog verder voor niveau 5. Maar nu eerst een jaartje “uitrusten”. Dat heb ik wel verdiend na vijf jaar studie!’
Ook Marianne van der Schans (25, derdejaars verzorgende IG, bbl) is voorlopig nog niet uitgeleerd. ‘Ik begon op niveau 2, maar kreeg het gevoel dat ik meer in mijn mars had’, vertelt ze. ‘Na lang aarzelen en gesprekken met mijn collega’s en Clasine besloot ik verder te leren. En het gaat goed! Ik geniet ervan als ik cliënten kan helpen om zo lang mogelijk zelfstandig te blijven. Maar ook het contact met mijn collega’s van het leerteam is geweldig. We stimuleren elkaars ontwikkeling enorm.’
Pakketje cliënten
‘Vroeger ging ik altijd graag naar ons oma’, vertelt Sofie van Gerven (18, bol-leerlinge verzorgende, niveau 3). ‘Ik vind oudere mensen meestal leuk en houd ervan om voor anderen te zorgen. Ik wil graag echt iets voor een ander betekenen. Toch koos ik in eerste instantie voor een opleiding in het toerisme. Ik heb de zorgsector wel overwogen, maar ik zag het niet zitten om de hele dag mensen te moeten wassen. Maar mijn opleiding viel tegen; ik bleek weinig te hebben met recreatie en toerisme. Mijn moeder zei: “Waarom probeer je het niet alsnog in de zorg?” Dat heb ik toen maar gedaan. En daar heb ik geen spijt van! Ik heb het nu helemaal naar mijn zin. Twee dagen in de week ga ik naar school, twee dagen loop ik stage. In het leerteam krijg je vanaf het begin je eigen “pakketje mensen”, zodat je echt een band met cliënten kunt opbouwen. Je ziet verschillende families en zorgsituaties, dat vind ik leuk. En natuurlijk doe ik meer dan wassen alleen. Als ik het gevoel heb dat een cliënt tevreden is over mijn manier van handelen, ga ik met een voldaan gevoel naar huis.’
Verschenen in TvV, Tijdschrift voor verzorgenden (2010).