‘Ik speel gewoon liever alleen’
Sommige kinderen willen regelmatig alleen zijn. Hoe herken je dit type kind? En hoe zorg je ervoor dat ook deze ‘einzelgängers’ in de groep op hun gemak zijn?
Peuter Koen (bijna 4) houdt ervan om zijn eigen spel te spelen en zelf dingen te ontdekken. Regelmatig trekt hij zich terug in een hoekje met wat blokken en bouwt daar in alle rust aan zijn torens. Hij observeert graag en kijkt bij groepsactiviteiten eerst de kat uit de boom. Als er bijvoorbeeld een kringspelletje wordt aangekondigd, staat Koen niet meteen te trappelen om mee te doen. ‘We nodigen hem altijd uit, maar hij bekijkt liever eerst van een afstandje hoe zo’n spelletje verloopt’, zegt Bruna van der Spiegel, pedagogisch medewerker bij de peutergroep van Woelwaters (kindercentrum van Triodus) in Den Haag. ‘Vaak krijgt hij na verloop van tijd zin om aan te sluiten. Maar niet altijd. Hoewel hij andere kinderen beslist heel leuk vindt, speelt hij erg graag alleen. Laatst zij hij nog tegen een groepsgenootje dat met hem mee wilde bouwen: “Ik wil nu liever even zelf spelen.” Hij kan dus al goed zijn eigen grenzen aangeven! En het andere kindje begreep het gelukkig wel.’
Een kwestie van karakter
Het is heel belangrijk dat kinderen die zich graag terugtrekken daartoe ook de gelegenheid krijgen, stelt Marieke Grijpink, pedagoog bij Triodus. ‘Kinderen zijn van nature sociale wezens. Als een kind zich vaak afzondert, wordt daarom al snel gedacht dat er wel iets aan de hand zal zijn. Maar er hoeft helemaal geen probleem te zijn. De mate waarin kinderen behoefte hebben aan contact met anderen verschilt gewoon sterk. Sommigen hebben meer tijd voor zichzelf nodig. Dat ligt in hun aard besloten.’ Door je goed in de kinderen in je groep te verdiepen, kom je erachter of een kind alleen speelt, omdat zijn karakter zo is of omdat er wellicht toch een andere reden is. Marieke vermoedt dat iedere groep wel een of twee ‘einzelgängers’ telt. Zij vallen vaak op, doordat ze zichzelf heel goed kunnen vermaken. Als baby liggen ze zoet in hun box te spelen, als dreumes en peuter zoeken ze regelmatig stille hoekjes op om daar heel geconcentreerd aan iets te ‘werken’. Ze gaan ook graag hun eigen gangetje. Worden ze in hun spel gestoord of worden ze – tegen hun zin – bij een groepsactiviteit betrokken, dan kunnen ze afwerend gedrag vertonen. Ze gaan dan bijvoorbeeld letterlijk met hun rug naar de groep zitten. Of ze willen absoluut niet opgepakt worden door de pedagogisch medewerker. Deze kinderen raken ook gemakkelijk overprikkeld als ze de hele dag ‘onder de mensen’ moeten zijn. Dat kan zich uiten in onder meer huilen of grensoverschrijdend gedrag. Wat dan vaak helpt, is om het kind even uit de situatie te halen. Benoem de onrust die het kind ervaart en stel voor dat het even alleen gaat spelen op een rustig plekje.
Terugtrekplek
Zo’n plekje moet dan natuurlijk wel voorhanden zijn. Bijvoorbeeld in de vorm van een huishoek, ontdekhoek of klein tafeltje voor het raam. Of, voor baby’s, een hoge box die aan verschillende kanten beschut is. Voor de oudere kinderen kan onder zo’n box een terugtrekplek worden gemaakt door er een gordijntje voor te hangen. Ook onder een tafel, in een kast of in een kartonnen doos kan zo’n plek worden gecreëerd. Een brede vensterbank met stoeltjes ervoor of een hangmatje zijn voor kinderen prima plaatsen om gewoon maar eens wat voor zich uit te staren. ‘Voor de jongste kinderen is het overigens wel belangrijk dat ze vanaf zo’n rustige plek oogcontact kunnen houden met de pedagogisch medewerker’, weet Ed Hoekstra, omgevingspsycholoog bij Akta onderzoeks- en adviesbureau voor ruimtegebruik. ‘Voor hen kun je bijvoorbeeld een half open tentje op de groep zetten of een wigwam met een open flap. Peuters hechten minder waarde aan oogcontact; zij willen zich soms ook visueel ontrekken aan het groepsgebeuren.’ Ook buiten kun je vrij eenvoudig goede ‘verstopplekken’ creëren: heuveltjes, bosjes, speelhuisjes, hagen waar kinderen uit het zicht van de pm’er kunnen spelen. In een zandbak met uitstulpende vormen (dus niet rond of vierkant) kunnen kinderen makkelijker alleen of met zijn tweeën spelen.
Speelgoed
Het is belangrijk dat kinderen op zo’n stil plekje ook speelgoed hebben waarmee ze zich goed zelf kunnen vermaken, zoals autootjes, poppenkastpoppen, een knikkerbaan, pluchen beesten, kookgerei, puzzels, blokken, duplo. ‘Er zijn nog veel meer mogelijkheden’, zegt Marianne de Valck van Adviesbureau Spelen en Speelgoed. ‘Veel speelgoed dat geschikt is voor samenspel, kan immers ook prima worden benut om alleen mee te spelen.’ Maar dan moeten kinderen daarvoor wel de kans krijgen. Dit betekent onder meer dat je in de groep goede afspraken moet maken over het alleen spelen (en dat je kinderen hieraan herinnert als dat nodig is!) Sommige vestigingen van Triodus werken bijvoorbeeld met een speel-alleen-kleed dat wordt uitgerold als een kind behoefte heeft aan afzondering. De anderen kinderen weten dan dat ze diegene even met rust moeten laten. Verder is het van belang om kinderen die graag hun eigen gang gaan hierom te waarderen. Geef ze eens een compliment als ze een tijdje alleen hebben zitten spelen. ‘In de kinderopvang staat “samen spelen, samen delen” vaak voorop’, zegt Marieke. ‘Niet voor niets, want samen spelen is belangrijk -al is dit voor peuters soms nog best moeilijk. Het is goed om “einzelgängers” op een ontspannen manier uit te nodigen om mee te doen aan groepsactiviteiten of te betrekken bij het spel van anderen. Daarnaast is het echter essentieel dat kinderen leren om zichzelf te vermaken. ‘Einzelgängers’ kunnen dit goed van nature en daar mag je ze best eens om waarderen.’
Batterij opladen
Uiteindelijk moeten alle kinderen leren alleen te spelen. ‘Zo ontdekken zij hun mogelijkheden, leren ze hun eigen plan trekken en ontwikkelen zij hun inventiviteit’, zegt Marianne. ‘Ook concentreren ze zich beter als hun eigen spel spelen.’ Stimuleer daarom dat kinderen af en toe alleen spelen. Bouw in het dagprogramma momenten in die kinderen hiervoor kunnen benutten. Leg de baby’s bijvoorbeeld dagelijks rond hetzelfde tijdstip een half uurtje alleen in de box; zet de dreumesen en peuters met enige regelmaat alleen met een speelgoedje. ‘Dit komt het welbevinden van kinderen ten goede’, is de overtuiging van Ed. ‘Als ze hun accu in rust kunnen opladen, vertonen ze daarna socialer gedrag. Ze claimen de pm’ers minder en hebben minder conflicten met groepsgenootjes. Ze zitten gewoonweg lekkerder in hun vel.’
Op www.ruimtenmaken.nl is veel (algemene) informatie te vinden over de inrichting en indeling van kinderdagverblijven.
Verschenen in: Kinderopvang. Vakinformatie voor professionals (Reed Business Media; 2012).