‘Vele handen maken licht werk’
Het Kulturhus van Lobith-Tolkamer bestaat eigenlijk uit twee delen: het Gildehuis op de dijk en het Dorpshuis aan de markt. Het nieuwe GildehuisOns motto was: vele handen maken licht werk. Daardoor konden we de nieuwbouw relatief snel aldus André Pes, voorzitter van de Stichting Accommodatiebeheer Lobith Tolkamer (SALT) en in het dagelijks leven projectmanager bij een fabrikant van bouwmaterialen.
Ofschoon de gemeente Rijnwaarden nog jong is (ontstaan in 1985 als gevolg van een gemeentelijke herindeling) hebben de dorpen waaruit deze gemeente bestaat stuk voor stuk een lange geschiedenis. Ze werden bijna allemaal in de vroege Middeleeuwen gesticht en hebben door hun strategische ligging aan de Rijn de nodige belegeringen en bezettingen meegemaakt. Zo vochten de Fransen in het Rampjaar 1672 tegen de Hollanders op het grondgebied van wat nu Rijnwaarden is. Overstromingen en dijkdoorbraken zorgden er vroeger bovendien regelmatig voor dat grote delen van de
dorpen in de golven verdwenen. Sporen van deze rijke historie zijn vandaag de dag nog altijd terug te vinden in de gemeente. Zo heeft Aerdt een dorpskerkje dat stamt uit de twaalfde eeuw. In Lobith is een zeldzaam zaalkerkje uit de vijftiende eeuw bewaard gebleven. En in Herwen staat Huis Aerdt, ooit de zetel van het roemrijke adellijke geslacht Van Hugenpoth tot Aerdt. Maar ook in de tradities die in de dorpen hoog worden gehouden, klinkt nog de echo van het verleden. Zo wordt er in Lobith in de periode tussen Hemelvaart en Pinksteren nog altijd een zondagse processie gehouden, waarbij onder meer de monstrans en verschillende andere relieken rond de kerk worden gedragen. Daarna isn Als je er gevoelig voor bent, te Het is echt heel bijzonder om in deze ’
Schuttersfeest
De zaterdag voorafgaand aan de processie begint de kermis. Deze valt samen met het feest van schutterij Eendracht Maakt Macht (EMM), opgericht in 1648. De voornaamste doelstelling was destijds het bevorderen van de saamhorigheid, bijvoorbeeld door een gestorven gildebroeder de laatste eer te bewijzen tijdens diens begrafenis. Maar de eendrachtigheid diende daarnaast ook gestimuleerd te worden door middel van het jaarlijkse schuttersfeest. Vast onderdeel daarvan was het schieten op een vogel. Wie de vogel van de paal schoot, was voor een jaar koning van het gilde Deze traditie wordt nog steeds in ere gehouden. Nog altijd wordt het schuttersfeest in de Hemelvaartsweek gevierd. Voor de vijfhonderd leden van de schutterij is ’
Vanaf de jaren twintig van de vorige eeuw tot en met 2003 werd het schuttersfeest altijd gehouden in het Gildehuis: het honk van de schutterij, prachtig gelegen op de dVanaf de jaren negentig was echter wel duidelijk geworden dat dit Gildehuis het niet lang meer zou maken. Er moest iets gebeuren, want anders zou het binnen vermoedt Pes.
SALT
In diezelfde tijd werd duidelijk dat diverse andere verenigingen en stichtingen eveneens in panden zaten die geen decennialang meer mee Ook het Dorpshuis, waarin onder meer de bibliotheek was gevestigd, was nodig aan een opknapbeurt toe. Het voldeed niet meer aan honk van vele maar niet te spreken. Die stondKortom: tijd voor actie, zo vond de gemeente n twintig verenigingen, clubs en stichtingen zonder eigen behuizing werden in 2003 op het gemeentehuis Daaruit kwam al snel naar voren dat de gemeente de verschillende partijen het liefst onder één dak wilde brengen. Voor nieuwbouw of renovatie van alledrie de was namelijk geen geld. Een gezamenlijk onderkomen was derhalve feitelijk de enige optie.
Maar wel een optie die iedereen gelukkig aansprak: het draagvlak voor het idee van de gemeente bleek groot. Vervolgens kwam de vraag of de participanten dan niet zelf een bestuur in het leven konden roepen om de bouw te begeleiden. In dit bestuur zouden idealiter vertegenwoordigers van diverse grotere verenigingen participeren. De gemeente had hiervoor al een zestal kandidaten op het oog: mensen vanuit carnavalsvereniging t Olde Tollus, vanuit de schutterij EMM, muziekvereniging Leo Harmonie en de jongerensociëteit Solution. Aan deze zes zou een roulerend lid
Zo gezegd, zo gedaan. De kandidaten voelden er wel voor en de oprichting van de Stichting Accommodatiebeheer Lobith Tolkamer (SALT) was een feit. Pes: Wij, als bestuursleden, konden goed met elkaar en waren enorm gemotiveerd om van dit project een succes te maken. We hebben er dan ook’
Harde deadline
SALT ging dus meteen voortvarend aan de slag en maakte een afspraak met architect Bert Lamers van Duoplan uit Doetinchem. Pes (destijds nog De bedoeling was om met de sloop van het Gildehuis te starten en daarna op diezelfde locatie nieuwbouw neer te zetten. De schutterij had hiervoor al plannen ontwikkeld met architect Lamers, dus dat kwam mooi uit. Nu moesten echter ook nog snel de wensen van de andere toekomstige gebruikers geïnventariseerd worden. SALT heeft dat op zich genomen. Vervolgens paste de architect de oorspronkelijke
plannen aan en berekende hij de bouwkosten samen met een aannemer. Op dat moment was al duidelijk dat de gemeente 1,1 miljoen euro beschikbaarals grootste ook bereid een aanzienlijk bedrag in het project te steken. Echter, op voorwaarde dat het nieuwe Gildehuis zijn deuren zou openen vóór Hemelvaart 2004. Was dat niet het geval, dan wilde de schutterij 10.000 euro terug hebben. Dat geld hadden ze dan namelijk
nodig om een grote tent te huren voor de schuttersfeesten, want die zouden dan niet in het nieuwe Gildehuis gehouden kunnen worden. was dus een harde deadline. Met andere woorden: we hadden krap een jaar om het hele project te realiseren. Snel werd er dus een inschrijving gestart onder aannemers en installateurs. We stuurden er een aantal ons programma van eisen, ontwerp en bestek en vroegen ze welk prijskaartje daar volgens hen aan hing. Dat was even schrikken. We kwamen twee ton te kort! Tijd om nog naar aanvullende fondsen of subsidies op zoek te gaan was er echter niet meer: we wilden de deadline’
Lobbyen
EnHet was ons doel om dat tekort dicht te lopen. Onder meer door materialen slim in te kopen, de verenigingen zelf verantwoordelijk te maken voor de inrichting van het pand en vooral door heel veel vrijwilligers in te schakelen. Wat hebben we dus gedaan? Om te beginnen schakelden wij ons eigen netwerk in en zijn we gaan lobbyen. Zo zijn we bijvoorbeeld gaan praten met producenten en toeleveranciers van diverse bouwmaterialen: stenen, radiatoren, dakbedekking en noem maar op. Vanuit mijn werk kende ik die al wel, dus het contact was zo gelegd. Vervolgens zijn we met deze mensen om de tafel gaan zitten om te bespreken of ze het materiaal niet voor een vriendenprijsje konden leveren. Uiteindelijk hebben velen dat gedaan. Vanuit hun eigen overtuiging: ze zagen dat dit project – een steentje aan bij te dragen. Zonder
worden ’
Tegelijkertijd werden de verenigingen aangemoedigd om zelf de verantwoordelijkheid voor de Afgesproken
was dat in het nieuwe Gildehuis vooral de clubs zouden komen die maken: de harmonie, de koren, de muziekschool, de carnavalsvereniging. Sommigen kregen in het gebouw een eigen ruimte, anderen delen de ruimte die ze gebruiken. Zo heeft de harmonie tweehonderd vierkante meter parketvloer aangekocht. De vereniging heeft
de gedeelde ruimte toen zelf behangen en er vloerbedekking gelegd, die natuurlijk ook uit eigen middelen was gefinancierd. Andere clubs brachten hun inboedel in: stoelen en tafels vanuit de oude behuizing. Het grootste deel van de inrichting van de gemeenschappelijke ruimten is overigens overgenomen van de schutterij. Die heeft in ruil daarvoor echter wel bedongen dat zij het Gildehuis tijdens het jaarlijkse feest voor zichzelf heeft. Met de carnavalsvereniging zijn vergelijkbare afspraken gemaakt. Twee keer per jaar dienen de andere gebruikers dus ’
Handen uit de mouwen
Tot slot staken de verenigingsleden zelf ook de handen uit de mouwen. Pes: Twee bestuursleden van SALT zaten in het bouwteam. Die hebben aan de gevraagd op welke posten er kon worden bezuinigd door zelf vrijwilligers in te zetten. Dat waren er nogal wat. Zo konden we bijvoorbeeld helpen met het opruimen van de bouwplaats, met graven, schilderen, bestraten en met het leggen van vloeren. Dat hebben we vervolgens dan ook gedaan. Vooral de leden van de schutterij hebben n
vijfhonderd mannelijke leden die allemaal graag voor Hemelvaart hun nieuwe onderkomen wilden betrekken, dus er was altijd wel iemand te vinden die aan de slag kon. Maar ook vrijwilligers van de andere verenigingen hebben regelmatig meegeholpen. Veel mensen hier op Lobith hebben toch de mentaliteit dat je niet alleen in een dorp woont om te consumeren, maar ook om te investeren. Dat betekent dat de bereidheid ombehoorlijk groot is. En dus waren
er vanaf de start van de bouw, in september 2003, steeds wel verenigingsleden op de bouwplaats te vinden. Die vervolgens ook eendrachtig hebben samengewerkt. Want al met al is dit hele proces heel voorspoedig verlopen; er viel geen onvertogen woord. Achteraf denk ik ook wel eens dat het juist aan de tijdsdruk te danken is geweest dat het allemaal zo vlot is gegaan. Het Gildehuis moest gewoon af en er was
domweg geen tijd voor ellenlange discussies of onderling geruzie.’
En het Gildehuis kwam af: precies op tijd werd het ruime pand met drie De vloer lag er nog niet in en daarom hebben we een tijdelijke houten vloer gelegd voor de schuttersfeesten. Maar voor de rest stond het gebouw er en kon het gewoon gebruikt worden. Dat is dan ook gebeurd. De pastoor heeft het pand nog met veel ’
Dorpshuis
Toen het Gildehuis eenmaal in gebruik was genomen, werd het tijd om het partijen worden gevestigd: de bibliotheek, speelotheek, het consultatiebureau, de die onder meer een hobbyclub en een kaartclub bestiert – de heemkundekring, en Pauropus, een particuliere organisatie die langdurig werklozen naar Voorlopig zaten al deze gebruikers echter nog in de oude panden. Geld om het Dorpshuis ook tegen de vlakte te gooien en te vervangen door nieuwbouw, was er niet meer. En ook voor de beoogde renovatie ontbraken begin 2004 nog de middelen. Daar komt nog bij dat deze wèl geheel door vaklieden uitgevoerd diende te worden. Het Dorpshuis is gevestigd in een oud Patronaatsgebouw met een bijzondere kap, waarin een extra verdieping moest worden gemaakt. Dat vroeg het nodige vakmanschap; de klus was te specialistisch voor vrijwilligers. We konden dus ook niet zo makkelijk geld besparen. Dus moesten we afwachten, in de hoop dat er toch nog financiële bronnen aangeboord zouden worden. Dat gebeurde uiteindelijk ook. Eind 2005 werd de Kulturhussubsidie vanuit de provincie toegekend. Direct werd toen ook opdracht verstrekt aan de aannemer. Overigens: niet de gehele Kulturhussubsidie kwam ten goede aan het Dorpshuis. Een deel ervan verdween alsnog in het Gildehuis. De gemeente had ons alvast een voorschot gegeven om dat te bouwen, maar wel op voorwaarde dat een deel van het provinciale geld bij toekenning alsnog naar de gemeente zou gaan. Dat gebeurde nu dus ook. Voor de renovatie van het Dorpshuis was er daardoor maar twee ton beschikbaar. Toch was dat voldoende om met de
renonatie te starten. Begin 2006 was het werk af. In maart heeft gedeputeerde Esmeijer het dorpshuis toen geopend in bijzijn van vele burgers. Hun reacties waren heel positief: men is erg blij met deze ’
Mondharmonicaclub
Nu het nieuwe Gildehuis er staat en het Dorpshuis grondig is opgeknapt, Aan dat gebouw valt echt geen eer meer te behalen. Het gaat tegen de grond en wordt vervangen door woningen. Hiervoor zijn ISV-gelden toegekend. Bij dit proces speelt SALT verder echter geen rol meer. Wij hebben ons de afgelopen tijd vooral bemoeid met het beheer van de panden. Daarvoor is inmiddels een vaste beheerder aangesteld, die voor zijn werkzaamheden de
maximale vrijwilligersvergoeding ontvangt. Bardiensten en andere hand- en spandiensten worden verricht door de leden van de diverse verenigingen. Dus dat is goed geregeld. De voornaamste taak van het en Dorpshuis nog meer tot dé centra van de gemeenschap te maken. Dat betekent onder andere dat ook clubs uit de andere kernen er gebruik van mogen maken, als dat zo uitkomt. Zo heeft Spijk bijvoorbeeld een dansgroep die is ondergebracht in een piepklein gebouwtje. In de nabije toekomst willen we deze groep onze ruimtes ter beschikking gaan stellen. Overigens: in principe betalen alle gebruikers huur, maar we maken wel eens uitzonderingen. Bijvoorbeeld voor de mondharmonicaclub. Dit is een groepje van oudere mannen dat graag samenkomt, zonder dat ze hiervoor een officiële
vereniging of stichting in het leven hebben geroepen. Op de uren dat de ’
Een ander aandachtspunt van SALT is de gezamenlijke programmering in het Er is regelmatig gebruikersoverleg, waarin de verenigingen bespreken welke activiteiten ze gezamenlijk willen doen. Er zijn in deze al verschillende initiatieven genomen. Zo zijn de
bibliotheek en speelotheek geïntegreerd tot één voorziening in het Dorpshuis, waardoor met name de spelotheek veel nieuwe klanten trekt. Ook hebben de koren en de muziekvereniging het afgelopen jaar een gezamenlijk kerstconcert gegeven. De eerste stappen zijn dus gezet; nu komt het erop aan om door te zetten. Maar gezien het enthousiasme bij alle betrokkenen, denk ik dat dit geen enkel probleem zal zijn!’
Over Rijnwaarden
De gemeenten Rijnwaarden ligt, de naam zegt het al, aan de Rijn, dichtbij de Duitse grens. Rijnwaarden bestaat uit de dorpen Aerdt, Herwen, Lobith, Pannerden, Spijk en Tolkamer en heeft zo’n 11.000 inwoners. De dorpen kennen een zeer rijk verenigingsleven. Zo heeft iedere kern een eigen harmonie of fanfare en daarnaast diverse verenigingen op sportief, cultureel en creatief gebied.
Vertegenwoordigers uit het verenigingsleven van Lobith (3250 inwoners) en Tolkamer (2625 inwoners) hebben in 2003 op initiatief van de gemeente de Stichting
Accommodatiebeheer Lobith Tolkamer (SALT) opgericht. Deze heeft een
voortrekkersrol vervuld bij de realisatie van twee dorpshuizen – het Gildehuis en het Dorpshuis – die samen een Kulturhus vormen. Huidige voorzitter van SALT is André Pes.
Eimer Wieldraaijer, Femke van den Berg, Een vorm van delen. Gelders Kulturhus (boek i.o.v. de Provincie Gelderland, 2007).