Levensverwachting Duchenne-patiënten stijgt
Te genezen is de ziekte van Duchenne niet. Momenteel is de gemiddelde levensverwachting ongeveer dertig jaar. Wél lukt het steeds beter om de progressie van de spierziekte af te remmen. ‘We verwachten dat Duchenne op termijn een chronische ziekte wordt.’
Duchenne Spierdystrofie, zoals de ziekte voluit heet, is een erfelijke ziekte waarbij spierweefsel langzaam wordt afgebroken. De oorzaak is een fout op het X-chromosoom. Hierdoor weet het lichaam niet hoe het eiwit dystrofine voor de spiercelwand kan worden aangemaakt. Zonder dystrofine beschadigen de spiercellen en valt de ene na de andere spierfunctie weg. In Nederland lijden ongeveer vierhonderd mensen aan Duchenne. Bijna allemaal jongens, want bij meisjes komt de ziekte nauwelijks voor. ‘Doordat meisjes twee X-chromosomen hebben, kan het lichaam de informatie voor het aanmaken van dystrofine normaal gesproken op het tweede chromosoom vinden’, vertelt (kinder)revalidatiearts en Duchenne-autoriteit dr. Imelda de Groot van het UMC st Radboud. Duchenne wordt overgedragen via de moeder. Zonen van een draagster hebben vijftig procent kans op de aandoening, dochters hebben vijftig procent kans om draagster te worden. ‘Maar in dertig procent van de gevallen treedt de aandoening spontaan op’, zegt neuroloog en klinisch neurofysioloog dr. Nens van Alfen.
Diagnose
Meestal wordt de ziekte ontdekt als kinderen tussen de twee en vier jaar zijn. Het valt ouders dan op dat hun kind moeizaam loopt en ze schakelen de kinderfysiotherapeut in. Van Alfen: ‘Die ruikt vervolgens onraad en stuurt de kinderen naar het ziekenhuis voor nader onderzoek.’ In vijf van de acht Nederlandse academische ziekenhuizen werken teams met veel Duchenne-ervaring. Die bieden allemaal dezelfde klinische behandelingen, maar leggen wel eigen onderzoeksaccenten. De Groot: ‘Leiden is bijvoorbeeld gespecialiseerd in genetisch onderzoek, terwijl we in Nijmegen vooral toegepast onderzoek doen. Zo ontdekten wij dat plasklachten veel voorkomen bij de patiënten. Daar is nu meer aandacht voor bij behandelaars, zodat ze vaker hulpmiddelen of medicatie krijgen.’ Bij een vermoeden van Duchenne, wordt eerst gekeken hoe hoog het CK-gehalte in het bloed is. (CK komt vrij als een spier wordt afgebroken). Daarna volgt vaak dna-onderzoek. Omdat de uitslag hiervan maanden op zich kan laten wachten, wordt soms een spierbiopt genomen. Hierbij wordt een stukje weefsel uit een spier gehaald en geanalyseerd. De uitslag is met een paar dagen bekend en geeft zekerheid.
Eigen leven
Ouders worden stapsgewijs voorbereid op de mogelijkheid dat hun kind ongeneeslijk ziek is, vertelt kinderneuroloog dr. Lilian Sie. ‘Zij kunnen zoiets niet in één keer bevatten. Daarom vertellen we ze in etappes over de ziekte en de consequenties daarvan voor de patiënt én de andere gezins- en familieleden.’ Daarnaast loopt het behandeltraject. Een multidisciplinair team helpt patiënten zo goed mogelijk hun eigen leven te leiden. ‘Vroeger stierven de knullen voor hun twintigste aan bijvoorbeeld hartproblemen, verslikken of een longontsteking’, vertelt De Groot. ‘Nu slagen we er dankzij beademingsapparatuur in hun leven te verlengen. Corticosteroïden zorgen ervoor dat de spierafbraak vertraagt. En hartmedicijnen maken dat hun hartspier het langer volhoudt. Veel jongens volgen dus gewoon een opleiding en gaan parttime werken. Sommigen krijgen een relatie en zelfs kinderen. We moeten ze daarom voorbereiden op een volwassen leven. In psychologisch opzicht betekent dit dat zij leren zo zelfstandig te functioneren. In medisch opzicht nemen wij maatregelen die hun leven makkelijker maken. Zo worden de ruggen van de jongens – die door hun ziekte krom groeien – vaker rechtgezet door orthopeden. Of ze leren met robotarmen werken als hun armfunctie uitvalt.’
Remmen
Goed nieuws voor de patiënten is dat er vermoedelijk nieuwe levensverlengende behandelmethoden aan zitten te komen. Zoals “exon skipping”. Van Alfen: ‘Het dystrofinegen bevat 79 exonen, coderende stukken dna. Daartussen zitten intronen, stukken dna die niet gebruikt worden als code voor het eiwit. Bij Duchenne ontbreekt een aantal exonen. De resterende stukken kunnen niet vertaald worden naar eiwit. Geprobeerd is nu om de “coderende bouwstenen” aan elkaar te “lassen”. Dat lukte: Duchenne-cellen slaagden erin om met behulp van het eigen gen dystrofine te maken. Op dit moment wordt onderzocht hoe deze kennis ingezet kan worden bij de behandeling van de patiënten. Waarschijnlijk weten we dat over een jaar of zes.’ De Groot: ‘Daarnaast is er een middel ontdekt, PTC, dat het afsterven van het spierweefsel vertraagt. Dit bevindt zich eveneens in een experimenteel stadium. Toch hebben we goede hoop dat Duchenne over een aantal jaar beter behandelbaar zal zijn. Niet voor niets zijn wij al bezig met de vormgeving van het Kinder Neuromusculair Expertise Consultatie Centrum (KNECC) – in samenspraak met het NECC voor volwassenen. Het is belangrijk dat we kennis delen, nu Duchenne wellicht een chronische ziekte wordt.’
Heroïsche mountainbiketocht
Op zaterdag 20 augustus finishten honderden bezwete Duchenne Heroes in Park Brakkenstein. Zij hadden in een week ruim zevenhonderd kilometer gefietst om geld in te zamelen voor het onderzoek naar Duchenne Spierdystrofie en haalden maar liefst 985.000 euro aan sponsorgeld op. De mountainbiketocht was een initiatief van het Duchenne Parents Project (de internationale Duchenne-patiëntenvereniging) en de EMO Foundation. Dezelfde dag vond in het auditorium tevens het jaarlijkse Duchenne-congres plaats. Tweehonderd deelnemers – familieleden en professionals – lieten zich door binnenlandse en buitenlandse sprekers bijpraten over de laatste stand van het Duchenne-onderzoek.
Verschenen in De Radbode (UMCN; 2008).