Op 7 december is het Nationale Vrijwilligersdag en worden vrijwilligers overal in het land in het zonnetje gezet. Een mooie aanleiding om stil te staan bij het belangrijke werk van de vrijwilligers in het Radboud.
Vrijdagmiddag, vier uur. Vrijwilligster Ellen Hollander (63) loopt door de gangen van A30, Heelkunde. Ze trekt een rode koffertrolley achter zich aan, gevuld met spelletjes, plaatjesboeken, cd’s, puzzels, kleurpotloden. Bij kamer 312 stopt ze. Ze steekt haar hoofd om de deur en zegt: ‘Goedemiddag mijnheer Janssen, mag ik even binnenkomen?’ De patiënt in het bed, een oudere man die herstelt van een heupoperatie, knikt. Ellen stapt de kamer in en stelt zich voor. ‘Hebt u misschien zin om een spelletje te doen?’, vraagt ze. ‘Ik ben niet zo’n spelletjesman’, zegt mijnheer aarzelend. ‘Vooral geen kaartspelen. Mijn ouders vonden dat iets van de duivel.’ ‘Hoezo dan?’, vraagt Ellen verbaasd. ‘Nou, omdat er allemaal hartstochten bij vrij konden komen. En omdat er soms om geld gespeeld werd. Dat was onfatsoenlijk’, legt mijnheer uit. En hij begint te vertellen: over zijn katholieke opvoeding – hij zegt het Onzevader op in het Frans – zijn werk als meubelmaker en binnenhuisarchitect, de reacties die zijn Duitse achternaam soms ontlokte, het vermoeden van Joodse voorouders. En uiteindelijk laat hij zich toch tot een geheugenspelletje verleiden.
De juiste snaar
Na een minuut of twintig verlaat Ellen tevreden de kamer en loopt ze door naar A10, Cardio-thoracale chirurgie, waar ze aanklopt bij mevrouw Verschuren. Die geeft aan een beetje moe te zijn, maar als Ellen haar vraag- en antwoordspel tevoorschijn haalt, weet ze op veel vragen toch verrassend snel het juiste antwoord. Ook een andere patiënt denkt hardop mee en de stemming wordt steeds vrolijker. Later vertelt Ellen dat mensen in eerste instantie soms wat afhoudend reageren op haar komst. ‘Logisch; ze kennen me niet’, zegt ze. ‘Het is een uitdaging om dan toch de juiste snaar te raken.’
Opfleuren
Sinds april is Ellen vrijwilliger bij het project Geriatrie In De Ziekenhuizen (GIDZ). Dit heeft als doel kwetsbare ouderen beter te screenen en te begeleiden gedurende de opname én hun welzijn te verbeteren. Vrijwilligers ondersteunen de professionele zorgverleners hierbij. ‘Kijk’, zegt Ellen, en ze toont de overdrachtsmap. ‘Hierin staan de patiënten van 70-plus die volgens GIDZ-vrijwilligerscoördinatoren Esther Feskens (activiteitentherapeut geriatrie) en Trudy Jacobs (SPV’er geriatrie) wel wat extra hulp of aandacht kunnen gebruiken. De vrijwilligers gaan bij deze patiënten op bezoek om hen te ondersteunen op het gebied van voeding, bewegen, oriëntatie en activiteiten. Bij iemand die net uit de narcose is, stellen we bijvoorbeeld vragen als: “Waar woont u? Hoe bent u hier in het ziekenhuis terechtgekomen?” Met een patiënt die moet oefenen met lopen, maken we een ommetje. En een patiënt die nauwelijks een hap door z’n keel krijgt, bezoeken we rond etenstijd. We mogen niet helpen – dat doen de verpleegkundigen – maar door een praatje te maken wordt de maaltijd gezelliger en lukt het meestal wél om voldoende binnen te krijgen.’ Ellen vertelt dat patiënten de bezoekjes van vrijwilligers doorgaans op prijs stellen. ‘Laatst zei een mevrouw tegen me: “Zie je nou wat aandacht doet!” Ze was helemaal opgefleurd door mijn komst.’ Ellen gaat aan het eind van haar dienst, om zeven uur, meestal met een voldaan gevoel naar huis. ‘Ik vind de contacten met ouderen gewoon heel leuk.’
Radboud Kinder TV
Ook voormalig basisschooldirecteur Peter Rohde (69), sinds 2006 vrijwilliger bij Radboud Kinder TV, doet zijn werk met plezier. ‘Kinderen hebben mijn hart. Het is mijn doel patiëntjes te laten genieten van het moment, zodat ze even vergeten dat ze ziek zijn. Dat lukt gelukkig vaak.’ Hij pakt zijn iPad erbij en zoekt snel op YouTube wat filmpjes op die hij eerder maakte. ‘Mooi hè’, glimlacht hij bij een scène waarin een in riddertenue gestoken patiëntje vol vuur de coördinator van de kindertelevisie, Pieter van den Nieuwenhuizen,‘neersteekt’. Peter is iedere donderdagmorgen stipt om elf uur present om de filmpjes die eerder in de week gemaakt zijn door/met patiëntjes te bespreken met Van den Nieuwenhuizen, eindredacteur Michel van der Maas en een van de andere vrijwilligers of stagiaires. ‘We zoeken naar een rode draad, een kapstok waaraan we de filmpjes kunnen ophangen’, zegt hij. ‘Hebben we die gevonden, dan starten we rond half een met de opname. Vaak praat ik de filmpjes aan elkaar, soms samen met een patiëntje.’ Is de regisseur tevreden over het resultaat, dan zit het werk voor Peter erop. ‘Mijn inbreng wordt als verbindende schakel tussen de filmpjes van de kinderen gemonteerd. Vervolgens is het gehele programma vanaf vrijdag een week lang dagelijks te zien.’
Vrijwilligers leveren kwaliteit
Peter is ervan overtuigd dat Radboud Kinder TV niet zou kunnen bestaan zonder de inzet van goede, gemotiveerde vrijwilligers. ‘Met slechts twee betaalde krachten – Pieter en Michel – lukt het niet om dezelfde kwaliteit te leveren’, zegt hij stellig. Ook Ellen denkt dat veel werk zou blijven liggen zonder vrijwilligers. ‘Toen ik eind jaren zestig als röntgenlaborante in dit ziekenhuis werkte, hadden verpleegkundigen nog tijd om bijvoorbeeld met een patiënt te wandelen of wat uitgebreider te praten. Dat is tegenwoordig anders. Gelukkig kunnen vrijwilligers nu deze extra aandacht geven.’
Vrijwilligers: aanvullend, maar onmisbaar
Vrijwilligers hebben oog voor de kleine dingen die voor patiënten vaak heel waardevol zijn. Dat stelt vrijwilligerscoördinator Joke Hoop. ‘Ze komen tegemoet aan wensen en behoeften die buiten de directe zorg vallen. Zo houden ze de zorg leefbaar.’
Sinds 2001 is Joke (62) de spin in het web van het vrijwilligerswerk in het UMC St Radboud. Ze bedenkt het vrijwilligersbeleid (dat wordt goedgekeurd door RvB en OR), geeft leiding aan de afdeling vrijwilligers en zorgt ervoor dat de behoeften van organisatie en vrijwilligers naadloos op elkaar worden afgestemd. Daarbij houdt ze scherp in de gaten dat de taken die de vrijwilliger op z’n bordje krijgt aanvullend zijn aan wat beroepskrachten doen. ‘Het is bijvoorbeeld niet de bedoeling dat een vrijwilliger kopietjes maakt’, legt ze uit. ‘Dat behoort tot het takenpakket van de secretaresse.’ Een speciale commissie toetst de taakomschrijvingen van vrijwilligers op beroepsvervangende aspecten. ‘Pas als die het groene licht geeft, mag de activiteit starten’, aldus Joke. Veel verschillende activiteiten In het Radboud krijgen vrijwilligers alleen uitvoerende taken. De meesten werken als gastvrouw of gastheer op een verpleegafdeling, de IC, Radiologie of een polikliniek. Daar wijzen zij patiënten de weg, verstrekken ze informatie en begeleiden ze patiënten van A naar B. ‘Althans, de patiënten die niet bedlegerig zijn. Het beddenvervoer is voorbehouden aan beroepskrachten’, nuanceert Joke. Een andere groep vrijwilligers werkt in de dienstverlening: bij de rijdende winkel, de patiëntenbibliotheek, de leesportefeuille of de Radboud Rijders. Verder zijn er vrijwilligers voor Radboud Kindertelevisie, de dierenmiddag en de Dienst Geestelijke Verzorging en Pastoraat. In de loop der jaren heeft Joke het vrijwilligerswerk van karakter zien veranderen. ‘Voor sommige – nieuwe – groepen is het intensiever geworden. Bijvoorbeeld voor de vrijwilligers die ouderen ondersteunen in het kader van het GIDZ-project of die de telefoontjes van de LuisterLijn Palliatieve Zorg beantwoorden. Ook voor het begeleiden van ouders die met hun kind meegaan naar de OK moet je best stevig in je schoenen staan.’
Werving, selectie, opleiding
Het Radboud heeft de luxe dat veel vrijwilligers zich spontaan aanmelden; er is zelfs een wachtlijst. ‘Mensen benaderen ons, omdat ze iets voor een ander en de maatschappij willen doen’, zegt Joke. Bij de selectie van vrijwilligers kijkt Joke vooral welke competenties op de werkplek gewenst zijn. Ook let ze op uitstraling, communicatie en luisteren. ‘Vrijwilligers moeten gastvrij, hulpvaardig en attent zijn en honderd procent aandacht kunnen geven.’
Na het eerste gesprek stelt Joke de kandidaat voor aan de beroepscontactpersoon van de afdeling (degene die de vrijwilliger aanstuurt). Vervolgens start de proeftijd: de nieuwe vrijwilliger wordt dan door ‘zittende’ vrijwilligers ingewerkt. Na twee/drie maanden volgt een evaluatie. De vrijwilliger krijgt bij indiensttreding een contract voor onbepaalde tijd. Nieuwe vrijwilligers volgen verplicht een Basiscursus Vrijwilligerswerk met als belangrijkst onderdeel Klantgerichtheid. De cursus wordt gegeven door Ingrid van der Ven van de Radboud Zorgacademie. ‘De GIDZ-vrijwilligers hebben bovendien nog een extra scholing van twee dagen gehad over het omgaan met ouderen.’
Fantastische baan
Eind november gaat Joke met vroegpensioen. ‘Ik had de leukste baan van het ziekenhuis’, verklaart ze. ‘Als het lukt om mensen, ongeacht hun achtergrond, een plek te geven waar ze iets voor een ander kunnen betekenen, is dat geweldig. Ik zal mijn enthousiaste en gemotiveerde vrijwilligers, en al mijn andere contacten, zeker missen. Tegen mijn opvolger zou ik willen zeggen: wees trots op onze vrijwilligers en zorg goed voor ze!’
Verschenen in: Radbode.Veertiendaags informatieblad van het Universitair Medisch Centrum St Radboud (2011).
Uit het oogpunt van de privacy zijn de namen van de patiënten gefingeerd.