Praktijkvoorbeeld SGL
Vrijwilligers kunnen veel assisterende werkzaamheden verrichten, als je ze maar goed voorbereidt. Dat is de ervaring van SGL, waar de kaders van het vrijwilligerswerk onlangs werden vastgelegd in nieuw beleid. ‘Er is nu meer helderheid over wat vrijwilligers wel en niet mogen doen.’
Een tijdje terug kregen vrijwilligerscoördinatoren Anja Halmans (56) en Jeanne de Groot (48) van de Stichting Gehandicaptenzorg Limburg (SGL) de vraag om op zoek te gaan naar een jonge vrijwilliger voor een cliënt van woonbegeleidingcentrum Aan de Pas. ‘Het ging om een jongeman met de ziekte van Duchenne, die een begeleider zocht om hem te vergezellen naar de disco’, vertelt Anja. ‘Hij wilde op stap met een leeftijdsgenoot, wat natuurlijk logisch is. Deze jongeman zit echter aan de beademing; het is noodzakelijk dat overtollig speeksel regelmatig wordt weggezogen. Dat is een taak die normaal gesproken alleen een bevoegde en bekwame medewerker mag uitvoeren. We vroegen ons af of we die verantwoordelijkheid wel bij een vrijwilliger mochten neerleggen.’
Vrijwilligersbeleid
In dezelfde tijd waren Jeanne en Anja bezig met het opzetten van een nieuw vrijwilligersbeleid voor SGL. Deze stichting, waar 550 beroepskrachten werken, biedt door heel Limburg ondersteuning, begeleiding en verzorging aan circa 1450 cliënten met uiteenlopende aandoeningen: niet-aangeboren hersenletsel, lichamelijke en/of zintuiglijke beperkingen, dementie (jong-vitaal dementerenden). Anja en Jeanne beseften dat de vraag van de cliënt met Duchenne weliswaar uniek was, maar dat dilemma’s rondom de taken en bevoegdheden van vrijwilligers zich vaker voordoen in hun organisatie. ‘Mag een vrijwilliger een cliënt bijvoorbeeld helpen bij de transfer naar een rolstoel? Of bij de toiletgang tijdens een uitstapje? We vonden het lastig om op dergelijke vragen een passend antwoord te vinden’, vertelt Anja. ‘Daarom waren we blij dat we konden meedoen aan het project Zorg Beter met Vrijwilligers. Dankzij de thematische bijeenkomsten die georganiseerd werden voor de deelnemers, de intervisiesessies en de ondersteuning die we kregen, is er meer helderheid gekomen over de grenzen die SGL kan en wil stellen aan vrijwilligerswerk.’
Aanraken
Wat daarbij ook hielp, was de pilot rondom ‘bejegening en aanraken’ die in het kader van het verbetertraject gehouden is op twee locaties. ‘De aanleiding was een cursus Tiltechnieken op haptonomische basis die wij ruim tien jaar terug volgden’, vertelt Anja. ‘Die was ons sterk bijgebleven, omdat we toen zelf ervoeren hoe het is om als cliënt te worden benaderd. De wijze waarop er contact met je wordt gemaakt als je wordt verzorgd, bleek essentieel. Als het goed is, werkt de professional tijdens de verzorging bovendien met je samen, in plaats van dat je als cliënt de zorg ondergaat. Ook het inleven in de ander is zeer belangrijk.’ Voor medewerkers en vrijwilligers organiseerden Anja en Jeanne een vergelijkbare cursus. ‘Zij kwamen nu zelf om beurten in de rol van cliënt en moesten intensief met elkaar samenwerken’, vertelt Jeanne. ‘Er was ook aandacht voor wie wat doet in de ondersteuning van cliënten. Medewerkers oefenden hoe ze vrijwilligers kunnen instrueren, bijvoorbeeld in het gebruik van tillift, rolstoel of bij het geven van eten aan cliënten. De vrijwilligers leerden hoe zij de medewerkers kunnen assisteren. Het wederzijdse begrip nam hierdoor toe. Bij medewerkers groeide bovendien het besef dat vrijwilligers aanvullend zijn en geen werk van hen overnemen. Daar waren ze eerst wel bang voor.’
ADL
In het vrijwilligersbeleid zijn de grenzen van het vrijwilligerswerk nu scherper afgebakend. ‘Vrijwilligers doen werk dat is gericht op het bevorderen van het welzijn van cliënten, is het uitgangspunt. Ze verrichten geen medische, verpleegkundige of verzorgende handelingen die een professionele deskundigheid vereisen’, vertelt Anja. ‘Tegelijkertijd mogen vrijwilligers veel, mits ze ervoor worden toegerust, zij zich capabel voelen en een professional de eindverantwoordelijkheid draagt. Dus ja, een vrijwilliger mag een cliënt helpen met transfers. Maar dan moet hij weten hoe hij dat veilig en verantwoord doet.’ Ze komt terug op het voorbeeld van de cliënt met Duchenne: ‘Voor hem vonden we een geschikt maatje: een jonge vrouw die in opleiding is tot arts en een tijdje bij Aan de Pas werkte als stagiaire. Zij had een klik met de cliënt en kreeg het vertrouwen van diens familie en van de medewerkers. Ze heeft bij het Centrum voor Thuisbeademing de cursus gevolgd die nodig is om de voorbehouden handelingen te kunnen uitvoeren. Maar je kunt niet in je vrijwilligersbeleid opnemen dat iedere vrijwilliger die cursus kan doen. Je moet het van geval tot geval bekijken.’
Werk-in-uitvoering
Hoewel Anja en Jeanne benadrukken dat maatwerk essentieel is, hebben ze in het vrijwilligersbeleid toch enkele algemene richtlijnen opgesteld voor de 425 vrijwilligers van SGL. Zo zijn de rechten en plichten van vrijwilligers omschreven en is er een lijst opgenomen van ADL-handelingen die vrijwilligers mogen verrichten als de cliënt daarmee instemt. Verder is er een algemene checklijst ontwikkeld voor verantwoord 1-op-1-vrijwilligerswerk. In oktober en november 2013 gaan Jeanne en Anja het vrijwilligersbeleid persoonlijk op alle 34 locaties van SGL in de teamvergaderingen toelichten. ‘We geven dan ook aan dat dit vrijwilligersbeleid een werk-in-uitvoering blijft. Veranderingen in de organisatie én in de samenleving zullen er ongetwijfeld toe leiden dat we het zo nu en dan aanpassen’, zegt Anja. ‘Wat die veranderingen zullen zijn? Dat is koffiedik kijken. Al verwachten we wel dat de komst van de WMO invloed heeft. Een deel van onze cliënten krijgt dan geen indicatie meer of heeft geen recht meer op dagbesteding. Misschien betekent dit dat de rol van vrijwilligers groter wordt.’
Verschenen op de website: Zorgbetermetvrijwilligers.nl (2013).